Thứ Năm, ngày 08 tháng 1 năm 2015
Trưa
hôm nay (7-1-2015), một nhóm khủng bố mang mặt nạ đã xộc vào tòa soạn tuần báo
châm biếm Charlie Hebdo tại Paris và vảy đạn giết 12 người. Sự việc liên quan đến
nhóm khủng bố khát máu ISIS nói riêng và Hồi giáo nói chung. Charlie Hebdo từng
nhiều lần bị dọa (và bị tấn công bởi bom xăng năm 2011) bởi các tranh biếm Nhà
tiên tri Muhammad.
Đây
không là lần đầu tiên báo chí phương Tây gặp trường hợp tương tự. Cách đây gần
10 năm, gần như cả thế giới Hồi giáo đã phát điên và thực hiện loạt bạo động
nhiều nơi thế giới sau khi tờ báo Đan Mạch Jyllands-Posten vẽ 12 tranh biếm Đấng
tiên tri Muhammad trong đó có bức miêu tả Đấng tiên tri đội khăn trùm hình quả
bom với ngòi nổ đang cháy (đăng trên số báo 30-9-2005). Trước đó, năm 2004, một
kẻ Hồi giáo quá khích đã giết chết nhà làm phim Hà Lan Theo van Gogh khi ông thể
hiện Hồi giáo dưới góc nhìn “phi Hồi giáo”.
Vấn
đề gây tranh cãi là ranh giới của tự do thông tin và giới hạn của sự tự do thể
hiện các vấn đề liên quan tôn giáo. Trong khi đó, phương Tây vốn quen với tự do
thông tin, tự do ngôn luận và hẳn nhiên tự do nghệ thuật. Đặc biệt trong thể loại
biếm, gần như không đối tượng nào bị loại trừ. Người ta chẳng lạ gì những tranh
biếm bôi bác nhằm vào chính trị gia.
Tuy
nhiên, có những giới hạn bất thành văn. Lầu năm góc từng gửi thư phản đối
Washington Post khi họ đăng tranh biếm Bộ trưởng quốc phòng Donald Rumsfeld (của
tác giả Tom Toles – cây cọ biếm lừng danh) trong bộ dạng một bác sĩ và nói với
một người lính mất tay-chân bị băng bó toàn thân: “Tôi sẽ liệt kê tình trạng
anh vào loại “tổn thất chiến trường”. Năm 1999, cuộc triển lãm Sensation tại Viện
bảo tàng Brooklyn (do nhà sưu tập Anh Charles Saatchi tổ chức) đã gây phẫn nộ cộng
đồng Công giáo Mỹ với bộ sưu tập tranh Mẹ Đồng trinh Mary được cắt-ghép từ các
tạp chí khiêu dâm.
Dân
phương Tây quá quen với những thể hiện gây sốc tương tự. Không ai đốt viện bảo
tàng và chẳng ai đòi chặt đầu “thủ phạm”. Tuy nhiên, Hồi giáo nằm ở một phạm
trù và một “ngưỡng giới hạn” khác. Xin đừng quên những người dịch quyển Những vần
thơ của quỷ (tác giả Salman Rushdie) tại Nhật và Ý đã bị đâm (nạn nhân Nhật tử
vong); và một nhà xuất bản Na Uy từng bị bắn… Vấn đề còn ở chỗ ranh giới chấp
nhận được và không thể chấp nhận trong sự tự do thể hiện tư duy tại phương Tây
cũng rất phức tạp. Tại Đức, người ta có thể ngồi tù 3 năm nếu quảng bá hình ảnh
Hitler (hoặc mô phỏng Hitler) hay mang nội dung phủ nhận sự kiện Đức quốc xã thảm
sát người Do Thái. Tại Pháp năm 2005, Giáo hội Thiên chúa giáo đã yêu cầu tòa cấm
một ảnh quảng cáo cải biên dựa theo tác phẩm Bữa ăn tối cuối cùng của Leonardo
Da Vinci (vẽ tất cả là đàn ông, trừ Judas là phụ nữ).
Pháp
cũng cấm học sinh quyền thể hiện tôn giáo công khai (nữ sinh Hồi giáo không được
đội khăn choàng) với mục đích hạn chế phân biệt đối xử tôn giáo. Tại Anh cách
đây không lâu, người ta đã xử giáo sĩ Hồi giáo Abu Hamza al-Masri 7 năm tù tội
tổ chức thuyết giảng kêu gọi giết tất cả những người không theo Hồi giáo. Tháng
12-2005, cầu thủ Ý Paolo Di Canio sau khi chào người hâm mộ theo kiểu phát xít
đã bị truất quyền thi đấu và bị phạt 10.000 euro. Năm 2005, một công tố viên Ý
cũng yêu cầu tòa ra lệnh đóng một website miêu tả Giáo hoàng Biển Đức (Benedict
XVI) trong trang phục Nazi SS và viết rằng Benedict XVI từng phục vụ thời gian
ngắn trong Hội Thanh niên của Hitler. Cũng tại Ý, người ta cũng xử vụ nhà văn nổi
tiếng Oriana Fallaci khi bà tung ra quyển Sức mạnh của lý lẽ mang nội dung miệt
thị Hồi giáo.
Sự
tranh luận về quyền tự do thông tin liên quan yếu tố tôn giáo thật ra chưa minh
bạch. Đan Mạch có luật cấm báng bổ tôn giáo nhưng vụ Jyllands-Posten không bị
lôi ra tòa bởi nó liên can “ranh giới cho phép” của tự do thông tin. Tại Đức,
luật chống báng bổ tôn giáo có từ năm 1871. Thập niên 1920, họa sĩ Đức George
Grosz bị lên án khi vẽ Jesus mang giày nhà binh, băng ngang đường với mặt nạ chống
hơi cay. Vụ xử kéo dài ba năm; Grosz kháng án hai lần và cuối cùng trắng án!
Năm 1994, vấn đề luật báng bổ tại Đức từng được hâm nóng khi người ta cấm một
hài kịch châm biếm Công giáo.
Luật
chống báng bổ tôn giáo Hà Lan qui định ba tháng tù và phạt tiền 70 euro. Dù vậy,
luật một chuyện và thực tế là chuyện khác. Năm 1968, một cây bút từng gây
xìcăngđan khi làm thơ miêu tả cảnh làm tình với Chúa nhưng cuối cùng vụ án
không được tòa xử! Luật chống báng bổ tại Áo nghiêm cấm mọi hành vi nhạo báng
tôn giáo (bị tù 6 tháng) nhưng chẳng ai sờ gáy những người thực hiện quyển
tranh biếm ấn hành năm 2005, trong đó có bức miêu tả Chúa Jesus như một kẻ
hippie đang hút cần sa. Còn ở Ba Lan, nơi có đông cộng đồng Công giáo, luật chống
báng bổ được thực thi khá mạnh tay (phạt tù 2 năm). Nghệ sĩ Ba Lan Dorota
Nieznalska từng bị kiện khi thực hiện bức điêu khắc với bộ phận sinh dục nam “nằm
nguyên con” ngay giữa cây thánh giá!
Dù
thế nào, thái độ gay gắt trước quyển The Da Vinci Code của Dan Brown (một số ý
kiến cho rằng quyển sách bôi nhọ và xúc phạm Công giáo), trong xã hội phương
Tây, cũng ít có khả năng bùng nổ thành cuộc phản đối kinh khủng, như đối với
các trường hợp chọc vào “ổ kiến lửa” Hồi giáo.
……
Ảnh:
Charlie Hebdo và hiện trường vụ khủng bố trưa nay (NBC News, France24)
No comments:
Post a Comment