08.01.2015
Sự
kiện Mỹ bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Cuba có lẽ là sự kiện lớn tích cực
nhất trong chuỗi các sự kiện dày đặc về quan hệ quốc tế trong năm 2014. Ngoài
câu chuyện bình thường hóa, Mỹ đang trong lộ trình tìm cách dỡ bỏ từng phần cấm
vận đối với nước này, mặc dù con đường dỡ bỏ cấm vận chắc chắn sẽ rất chông
gai. Dẫu sao, Cuba có vẻ như đang trong giai đoạn đầu của một lộ trình chuyển đổi
– con đường mà Việt Nam đã đi từ 20 năm trước.
Ngay
từ đầu tháng 11 năm nay (2014), chính phủ Cuba đã ra một
báo cáo kêu gọi các công ty nước ngoài đầu tư hơn 8 tỉ đô vào 246 dự án
phát triển riêng biệt tại đảo quốc này. Tài liệu hiếm hoi này cho thấy những vấn
đề khó khăn mà nền kinh tế và tài chính Cuba đang phải đối đầu, cùng những lập
trường đối lập nhau của các nhà hoạch định kinh tế. Từ một bên, tài liệu cho thấy
các nhà chức trách Cuba muốn mở rộng nền kinh tế với thị trường thế giới một
cách mạnh mẽ hơn. Phía bên kia, tài liệu cũng hé lộ quan điểm cho rằng cần phải
có những sách lược thận trọng.
Theo
Richard Feinberg thuộc học viện Brookings, đây không phải là lần đầu tiên
các nhà chức trách Cuba đưa ra một danh sách dự án chào mời vốn đầu tư nước
ngoài, nhưng văn bản lần này cho thấy nhiều tham vọng và mở ra những bước tiến
mới mạnh mẽ hơn cùng những áp lực trong tư tưởng của chính quyền Cuba về tương
lai của đất nước.
Nghiên
cứu kỹ tài liệu này (do Bộ Thương mại và Đầu tư Nước ngoài soạn) có thể giúp
các nhà đầu tư nước ngoài tiềm năng hình dung ra một vài viễn cảnh: Cuba sẽ vẫn
tiếp tục duy trì nền kinh tế nhà nước với vai trò chủ đạo thuộc về các tập
đoàn, công ty nhà nước, và nhà cầm quyền sẽ tiếp tục trực tiếp điều tiết những
định hướng và các bước đổi thay, và đa số các liên doanh với nước ngoài sẽ là
các công ty do phía Cuba nắm đa số.
Theo
Richard Feinberg, điều khá thú vị là Cuba thẳng thắn thừa nhận: “tốc độ
tăng trưởng GDP của Cuba gần đây chỉ vừa phải, thậm chí thấp, thấp hơn mức trung
bình của khu vực. Để thay đổi tình trạng này, tỷ lệ tích lũy vốn (tính trên
GDP) cần phải tăng hơn 20% để giữ nhịp độ tăng trưởng GDP tăng từ 5-7%”. (Điều
lạ là nội dung này đã từng được bỏ đi trong bản gốc tiếng Tây Ban Nha). Với thực
tế hiện nay là tỷ lệ đầu tư quốc dân dao động trong khoảng 10%, để lấp đầy
chỗ trống này thì dòng tiền đầu tư nước ngoài cần phải đổ vào Cuba phải nhiều
hơn con số mà Bộ trưởng Bộ Thương mại và Đầu tư Nước ngoài, Rodrigo Malmierca,
công bố khoảng từ 2 đến 2,5 tỷ USD.
Tài
liệu này của Cuba cũng cung cấp một số lượng đáng kể những thông tin thẳng thắn,
đầy đủ, chia theo ngành, về năng lực sản xuất hiện tại và những thiếu hụt chưa
khắc phục được, là những thông tin đặc biệt cần phải nắm được về nền kinh tế
Cuba. Trong đó, những lĩnh vực phát triển ưu tiên bao gồm: năng lượng, nông
nghiệp và du lịch (Bảng 1). Theo đó, dễ thấy nước này đặt trọng tâm ưu tiên vào
đầu tư vào sản xuất năng lượng nội địa để tránh phụ thuộc vào Venezuela. Cuba
đang dành quá nhiều lượng ngoại tệ ít ỏi mà nước này có được để nhập khẩu thực
phẩm nước ngoài, và đây là một cuộc khủng hoảng thực phẩm thực sự. Trong bối cảnh
đó, ngành du lịch Cuba là ngành duy nhất có khả năng giúp Cuba tăng nhanh nguồn
thu ngoại tệ mạnh trong trung hạn.
Bảng
1: Cơ hội đầu tư chia theo ngành (không tính Khu Thương mại Tự do Mariel)
|
Lĩnh
vực
|
Số
lượng dự án
|
|
Nông
nghiệp - thực phẩm
|
32
|
|
Sản
xuất đường
|
4
|
|
Kinh
doanh bán buôn
|
1
|
|
Xây
dựng
|
6
|
|
Năng
lượng tái tạo
|
13
|
|
Công
nghiệp
|
10
|
|
Khai
thác mỏ
|
10
|
|
Dầu
|
86
|
|
Vận
chuyển
|
3
|
|
Du
lịch
|
56
|
|
Tổng
số dự án
|
221
|
Nửa
muốn nửa không với du lịch và nông nghiệp
Theo
Feinberg, ngành du lịch cho thấy những căng thẳng nội bộ giữa các nhà hoạch
định chính sách Cuba. Có rất nhiều những dự án hấp dẫn nhưng vấp phải những rào
cản trong vấn đề hợp tác với nước ngoài. Cuba muốn xây dựng 21 khách sạn mới ở
các khu vực Cienfuegos, Trinidad, Guardalavaca, Playa Santa Lucía và
Covarrubias. Những công ty nhà nước sở hữu các khách sạn trên toàn hòn đảo này
đang tìm kiếm những hợp đồng quản lý mới, trong đó bao gồm 19 hợp đồng
cho các khách sạn mới xây và 14 hợp đồng cho các khách sạn đang hoạt động.
Tuy
nhiên, Feinberg cho rằng chính phủ Cuba giữ lại các cơ hội đầu tư du lịch tốt
nhất cho riêng mình. Tại những khu vực cho lợi nhuận tốt và ít rủi ro như
Havana hay biển Varadero, sự tham gia của những nhà đầu tư “sẽ là ngoại lệ”. Những
nguồn thu an toàn này được giữ để dành cho các doanh nghiệp nhà nước, đặc biệt
là tập đoàn Gaviota (có liên hệ với quân đội), được tài liệu này đề cập với niềm
tự hào “là tập đoàn khách sạn phát triển nhanh nhất”. Gaviota sẽ giới hạn
vai trò của đối tác nước ngoài ở hình thức hợp đồng quản lý (chứ không
tham gia sở hữu) và sẽ yêu cầu đối tác không những cung cấp tài chính để xây dựng
mà còn phải hỗ trợ về marketing quốc tế để đảm bảo nguồn khách ở mức có lãi.
Các
chính sách về đầu tư nước ngoài trong nông nghiệp cũng cho thấy có sự thỏa hiệp.
Tình trạng nông nghiệp ở Cuba đang khá thảm hại. Trong 6,3 triệu hecta đất nông
nghiệp, chỉ có 2,6 triệu hecta đang được canh tác, bất chấp những nỗ lực của
chính phủ để thu hút người dân trở lại với đất. Vì thế tài liệu này cho thấy
Cuba muốn tìm sự trợ giúp của nước ngoài. Nước này đang tìm kiếm những cơ hội
liên doanh trong chăn nuôi gia súc, gia cầm, chế biến thịt lợn cũng như trong
canh tác cam quýt, đậu phộng và nuôi tôm. Đặc biệt hơn, Cuba sẽ chào đón một đối
tác nước ngoài nào sẵn sàng đầu tư 10,3 triệu đô để xây dựng nên “một thương hiệu
café cao cấp hàng đầu thế giới”, được trồng trên những khu vực nhỏ chọn lọc
trên những vùng đồi của tỉnh Guatanamo. Thêm vào đó, cũng có rất nhiều cơ hội mở
ra cho lĩnh vực nuôi và chế biến thịt lợn, đậu nành, trồng rau trong nhà kính,
cơ sở sản xuất bánh kẹo và men khô.
Vấn
đề là, theo
Feinberg, Cuba vẫn muốn giữ chặt ngành mía đường và nhiều ngành khác. Chỉ
có bốn nhà máy được mở cho nước ngoài dưới dạng hợp đồng quản lý (mở thêm từ những
hợp đồng trước đó với một công ty của Brazil để nâng cấp một nhà máy đường ở
Cienfuegos). Mục đích khiêm tốn của mỗi dự án đầu tư trị giá 40 triệu USD này
nhằm để phục hồi quy mô sản xuất trước đây. Danh sách các dự án nông nghiệp chắc
chắn không nhận đầu tư nước ngoài là ngành sản xuất thuốc lá và xì gà (lĩnh vực
tiếp thị và quảng bá xì gà đã thuộc về một công ty lớn của Anh là Imperial
Tobacco) cùng với ngành đánh bắt và chế biến tôm hùm.
Cởi
mở trong lĩnh vực năng lượng và công nghiệp
Cuba
tỏ ra rất cởi mở về đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực năng lượng với hai mục đích
rõ rệt. Thứ nhất là tăng sản xuất dầu lửa và khí đốt (để giảm lệ thuộc vào một
Venezuela đang suy yếu). Thứ hai là để tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo từ 4% hiện
nay lên khoảng 24% vào năm 2030 (chủ yếu vào điện gió, thủy điện, và điện mặt
trời). Cuba cho phép sở hữu nước ngoài 100% trong các trang trại điện gió, với
mục tiêu sẽ đầu tư 285 triệu USD để sản xuất ra 174MW điện tại tỉnh Guatanamo
và 200$ triệu USD để tạo ra 102MW điện tại tỉnh Holguin. Nhưng theo Feinberg,
các dự án kinh doanh năng lượng cho dù một phần hay hoàn toàn thuộc sở hữu nước
ngoài, cũng phải bán đầu ra của họ với mức giá được định trước cho hệ thống
phân phối của nhà nước.
Bảng
2: Lĩnh vực công nghiệp có cơ hội đầu tư vào Cuba
(Bên
ngoài khu thương mại tự do Mariel)
|
Dự
án (chia theo ngành)
|
Lượng
đầu tư dự kiến (triệu USD)
|
|
Sản
xuất lốp ô tô
|
223
|
|
Sản
xuất chai thủy tinh
|
70
|
|
Sản
xuất lon nhôm
|
40
|
|
Giày
dép
|
20
|
|
Điều
hòa không khí
|
15
|
|
Đồ
pha lê
|
10
|
|
Tổng
số tiền kêu gọi đầu tư
|
378
|
Các
ngành công nghiệp khác cũng được mời chào đầu tư bao gồm sản xuất lốp ô tô (có
số tiền đầu tư được chào mời lớn nhất), chai thủy tinh, vỏ lon bằng nhôm
(một dự án đầu tư liên doanh trong danh sách được đề xuất để sản xuất 577 triệu
lon, cho hai khách hàng chính là hai công ty liên doanh hiện nay - công ty bia
Bucanero và công ty sản xuất nước đóng chai-soda Los Portales của Nestlé), sản
xuất máy tính
để bàn và máy tính bảng (chỉ kêu gọi đầu tư có 9.6 triệu USD).
Theo
Feinberg, với sự trợ giúp của một công ty xây dựng lớn của Brazil, Cuba đã xây
dựng nên khu thương mại tự do Mariel tại phía tây Havana, đối diện với eo biển
Florida. Khu thương mại được khai trương khá rầm rộ một năm trước đây nhưng những
dự án đầu tư lớn lại vẫn chưa xuất hiện, mặc dù chính phủ đã khẳng định rằng
nhiều đề xuất đang được xem xét nghiêm túc. Đối với khu vực thương mại tự do
Mariel, tài liệu mới được công bố này đã liệt kê ra 25 dự án xuất khẩu được
định hướng nhấn mạnh vào y tế, nông nghiệp và công nghiệp chiếu sáng.
Cải
cách nhưng chưa (thể) quyết liệt
Theo
Feinberg, nhìn chung, tài liệu “Những cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài” của
Cuba với nhiều điều kiện và hạn chế, vẫn làm cho các nhà đầu tư quốc tế phải
quan ngại về nhiều điểm. Các doanh nghiệp nước ngoài cần phải “đảm bảo” thị trường
ở nước ngoài và kế hoạch kinh doanh của họ cần đưa ra dự báo về tác động (của
việc kinh doanh) đối với cán cân thanh toán quốc gia. Việc tư nhân hóa các
doanh nghiệp nhà nước sẽ không được chấp thuận, mặc dù việc chuyển đổi các
doanh nghiệp nhà nước nhỏ hơn thành các hợp tác xã trong các ngành dịch vụ và
xây dựng đang được tiến hành. Các nhà đầu tư nước ngoài có thể hợp tác với những
hợp tác xã nhưng không phải với các doanh nghiệp tư nhân quy mô nhỏ mới nổi.
Tài liệu không cung cấp những thông tin hay dự báo cho những ai mong muốn tìm
hiểu và tham khảo về những ngành nghề tự do. Chuyên gia của Viện Brookings cũng
cho rằng tài liệu “Những cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài”, với những
kết hợp đa chiều trong việc phân tích thẳng thắn và đưa ra những đề nghị hấp dẫn
nhưng cũng có những yêu cầu, đòi hỏi với nhiều rào cản, cho bạn đọc một cơ hội
hiếm hoi để hiểu được cuộc đấu tranh đang diễn ra trong nội bộ tầng lớp lãnh đạo
của Cuba: giữa những người mong muốn thúc đẩy việc hội nhập nền kinh tế Cuba
vào hệ thống thị trường thương mại và đầu tư toàn cầu, những người muốn
trung thành với đường lối dân tộc xã hội chủ nghĩa có từ thời cách mạng, và những
người muốn tìm kiếm những con đường trung dung hơn nhằm kiểm soát sự thay
đổi một cách cẩn trọng.
*Blog của Tiến sĩ Trần
Vinh Dự là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của
Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
--------------------
Bài liên quan :
No comments:
Post a Comment