Posted
on December
10, 2014
Cái
tổ chức gọi là nhà nước nắm những yếu tố hết sức
quan trọng và độc nhất. Nhà nước là tổ chức duy nhất
có quyền đặt ra và thực hiện luật lệ; được đặc
quyền sử dụng các biện pháp bạo lực một cách chính
đáng (liệu sự chính đáng đó dựa vào sự ưng thuận
dân chủ hay không). Nhà nước có chủ quyền tối cao trên
một lãnh thổ nhất định. Những quyền hạn được dành
riêng cho nhà nước biến nó thành một tổ chức hết sức
quan trọng và có khả năng làm những gì thực tốt. Vấn
đề là nhà nước phục vụ lợi ích của ai?
Vấn
đề là nhà nước phục vụ lợi ích của ai? Ai là chủ?
Và có những cơ chế nào để đảm bảo nhà nước sẽ
“thực hiện tốt” những trách nghiệm của “chủ”
đó?
Rõ
ràng lịch sử cho thấy dù nó quan trọng cách mấy, nhà
nước vẫn là một tổ chức phải luôn luôn nằm dưới
sự kiểm soát của người dân, dựa theo một số nguyên
tắc cụ thể. Vấn đề là ‘dân thường’ ít khi có đủ
quyền để làm điều đó.
Đối
với vấn đề này thì đã có những ‘giải pháp’ thế
chế. Các chế độ ‘dân chủ gián tiếp’ (hay dân chủ
tư sản) tạo điều kiện cho dân chủ để chọn những
đại biểu của họ dưới những điều kiện canh tranh.
Trong các chế độ ‘một đảng’ vai trò của đảng là
thực hiện những nguyên vọng của dân. Về nguyên tắc,
nhiều nhà nước đã cam kết tôn trọng các quyền con
người. Nhưng, trong bất cứ chế độ nào, nếu mất sự
kiểm soát tối thiểu của dân thì nhà nước rất dễ
thành một tổ chức nguy hiểm cho nhân loại. Vấn đề
này là đặc biệt rõ khi một nhà nước có hành động
qua biên giới – rất dễ mất kiểm soát.
Trong
lịch sử Hoa Kỳ, nhà nước liên bang Mỹ đã mắc phải
không ít chuyện đáng buồn về nhân quyền. Từ chế độ
nô lệ và những chính sách đàn áp các nhóm người da
‘không trắng’ trong những thế kỳ 18, 19 và 20, cho đến
những vi phạm ở ngoài nước, trong đó tất nhiên có cả
Việt Nam. Lịch sử nhân quyền của Mỹ có quá nhiều mâu
thuẫn. Đơn giản, dân chủ kiểu tư bản của Mỹ dù
mạnh về nhiều mặt nhưng cũng đã và đang có những
điểm yếu của nó.
Là
một nhà nước đã được thiết lập trong những nguyên
tắc cao quý nhất, vì sao nhà nước Mỹ đến nay đã liên
tục có nhiều chuyện xấu về nhân quyền? Chúng ta có
thể bàn về những vấn đề nhân quyền ở Việt Nam.
Nhưng hôm nay tôi đang nghĩ đến những hành vi ở nước
ngoài. Cụ thể, tôi đặt câu hỏi này trong tuần lễ
thượng viện Mỹ công bố bảng tóm tắt một bài báo
cáo về hành vi tra tấn của CIA trong những năm từ 2001
cho đến 2008.
Rất
tiếc hôm này tôi không có nhiều thời giờ để dành cho
bài này. Nhưng tôi vẫn muốn chia sẻ một nhận xét và
phân tích như sau:
Ở
bất cứ nước nào, nhà nước luôn luôn phải phục vụ
người dân. Quyền lực của nhà nước phải luôn luôn có
những hạn chế nhất định của nó. Những hành động
của một nhà nước phải luôn luôn minh bạch. Muốn được
như vậy phải có những cơ chế hữu hiệu để đảm bảo
luật pháp được thực thi một cách toàn diện và công
bằng. Phải có những cơ chế đảm bảo trách nhiệm giải
trình — như tự do báo chí, tự do ngôn luận, tự do
thông tin… đó chỉ là những cơ chế trong nước. Còn
khi nhà nước có những hành động quân sự ở các nước
khác thì sao?
Những
người rành lịch sử Hoa Kỳ đều biết về những tội
lỗi nước Mỹ đã gây ra trong các cuộc ‘phiêu lưu quân
sự’. Dù mục đích của những phiêu lưu đó là rất
khác nhau (chống Hitler là tốt, vào Iraq là ngu xuẩn) thì
quyền hành của nhà nước Mỹ vẫn phải được kiểm
soát chứ. Và cũng cần đảm bảo các nguyên tắc căn bản
về nhân quyền, nhưng trên chiến trường điều đó không
dễ làm. Tuy nhiên, bỏ nó qua một bên sẽ rất dễ đưa
đến những kết quả tàn ác.
Vì
vậy, tôi xem báo cáo của thượng viện về những hành
vi của CIA là một sự kiện hứa hẹn–thậm chí tốt,
dù đã mới có sau một thất bại nghiêm trọng của bộ
máy nhà nước. Không có nhà nước nào được phép vi
phạm nhân quyền của ai cả. Khi Bà Diane Feinstein nói rằng
những hành động của CIA là một “vết bẩn trong những
giá trị văn hoá và lịch sử của chúng ta”, điều này
quá đúng. (Thật ra đã có quá nhiều vết bẩn!)
Trong
một tuần lễ mà nước Mỹ đang bàn về những vi phạm
của CIA, và nước Việt Nam đang bàn về việc những
người blogger bị công an bắt, tôi xin chia sẻ một ý
tưởng cuối cùng. Một nhà nước hoạt động hiệu quả
là một nhà nước có thể phục vụ và bảo đảm các
quyền con người của dân chúng, và thực sự nỗ lực để
năng cao phúc lợi của mọi người. Vai trò của nhân loại
— tức, chúng ta — là đảm bảo tất cả các chính
quyền trên thế giới đều không coi nhẹ những nguyên
tắc đó dù hành động trong bất cứ lãnh thổ nào.
JL
Thêm
ý:
Bình thường đáng lẽ tôi đã gửi một bài như vầy cho
ông Nguyễn Quang Lập. Tôi hy vọng ông ấy sẽ được thả
ra sớm để nhận và đăng bài này trong trang blog của
Ông. Tôi không bao giờ gặp ông ấy và không rõ anh bị
bắt vì sao. Nhưng, nhìn một cách khách quan tôi có ý như
thế này: Nếu mục tiêu là một Việt Nam dân chủ thì
bắt những người như ông rất khó có thể mang lại
những nguyên vọng dân chủ ấy.
No comments:
Post a Comment