Phạm
Thị Hoài
Tháng
12 9, 2014
Năm
ngoái, anh Lập đề nghị tôi đứng tên phụ trách Quê
Choa.
Đó là thời điểm Nghị
định 72 chuẩn bị có hiệu lực. Quê
Choa
đã tự điều chỉnh, như nhiều lần trước đó. Lúc chỉ
đăng bài của chính Bọ. Lúc tạm đóng phần bình luận
của độc giả, rồi mở lại, rồi đóng hẳn. Lúc thêm
chế độ đánh giá bài, rồi lại bỏ. Lúc tạm dừng
đăng bài, chỉ điểm tin từ báo chí nhà nước và một
số hãng tin lớn quốc tế. Lần này, chủ trang thận
trọng kèm lời ghi xuất xứ: “Bài của tác giả gửi
Quê
Choa”
và tin cậy vào sự ủng hộ của bạn bè. Trang của anh,
ngoài nội dung thông tin, còn có thể coi là một hàn thử
biểu đo thời tiết chính trị ở Việt Nam. Thời tiết
thoáng đãng hơn, không khí cởi mở hơn, Quê
Choa
xông pha hơn, đăng lại cả bài của những tác giả bị
nhà nước Việt Nam khóa chặt trong danh sách đen. Mây mù
bắt đầu kéo lên, Quê
Choa
nhẹ nhàng lui lại một bước, hai bước, có khi cả ba
bước. Anh Lập là tất cả, chỉ trừ cực đoan.
Tôi
thật sự thấy vinh dự, nhưng đã từ chối. Quê
Choa
sẽ không còn là nó, nếu do một người khác điều hành,
nhất là điều hành từ hải ngoại, dù chỉ trên danh
nghĩa. Thành công của trang tin này gắn với chủ nhân của
nó, một nhà văn nổi tiếng, sống trong nước, có một
sự nghiệp sáng tác thuộc hàng đầu trong văn chương
đương đại nước nhà. Tác phẩm của anh đứng trong
dòng chính. Sách của anh bán chạy. Kịch của anh đắt
hàng. Anh viết sinh động, hóm hỉnh, thiên về hướng dân
dã mộc mạc, gần đây pha đậm chất khẩu văn tếu táo,
vốn không phải sở thích lâu dài của tôi, song ở những
trang xuất sắc nhất tôi có cảm giác rằng các mẩu kí
ức vụn của anh về những mảnh đời đen trắng trong
cái thời màu xám của chúng ta có thể diễn đạt nhiều
hơn bao nhiêu nhận định, phân tích, nghiên cứu, tuyên
ngôn hùng biện… Nếu
tôi không nhầm, anh cũng là đảng viên và giao du thân mật
với một số nhân vật trong chính quyền. Một
chức quan văn kha khá trong vô số các hiệp hội văn học
nghệ thuật ở Việt Nam là chuyện trong tầm tay, ở đó
anh hoàn toàn có thể trở thành một Mạc
Ngôn trừ đi phần huyễn giác huyền ảo thêm vào phần
hài hước, một lúc nào đó cũng trúng cơ cấu Giải
thưởng Nhà nước rồi bước vào sách giáo khoa, thêm vài
giải thưởng trong khu vực nữa là mãn nguyện một sự
nghiệp. Nhưng ngay từ đầu, trong những buổi trò chuyện
đầy cảm hứng ở thời Đổi Mới hai mươi lăm năm
trước, tôi đã nhận ra không lầm rằng anh sẽ chẳng
bao giờ trở thành một quan chức văn nghệ, dù chỉ quan
chức hờ chờ phát biểu lấy lệ và sổ hưu. Anh trở
thành một blogger.
Chuyển
Quê
Choa
sang Berlin thì vô nghĩa, dù hai phần ba người Việt ở
đây nói giọng bọ, tôi đùa. Chuyển Ba Đình sang Boston
hợp lí hơn, giới quý tộc đỏ – hoặc đã chuyển màu
huyết dụ – nhập hộ khẩu ở duyên hải miền Đông
Hoa Kỳ ngày càng đông đảo.
Nhưng giọng người bạn cách nửa vòng trái đất thì đầy
lo ngại. Chỉ cần nó phạt hành chính, hôm nay vài chục
triệu, ngày mai vài chục triệu, mình viết văn chứ có
buôn cổ phiếu đâu. Rồi nó gọi lên gọi xuống, mình
chân tay người ngợm thế này, đứng lên ngồi xuống còn
vất vả, rồi làm khổ cả gia đình… Tôi gợi ý, thuê
máy chủ bên này, kĩ thuật viên bên này, lỡ có sự cố
gì thì Quê
Choa
vẫn tồn tại. Song lại nhận ra rằng đề nghị đó cũng
vô nghĩa nốt. Quê
Choa
gắn với bọ Lập. Không có tác nhân hội tụ là anh, Quê
Choa
chỉ còn là cái xác trên một server
an toàn. Tôi bảo, trăm triệu thì không có ngay, chứ chục
triệu chẳng lẽ mấy trăm ngàn độc giả của anh không
góp được để trả tiền phạt? Rồi cũng lại nhận ra,
đó là chuyện không tưởng. Chúng ta có thể chờ đợi
tất cả ở người Việt – và ở đây đang nói đến
những người còn quan tâm đến thế sự thời cuộc -,
chỉ trừ sự đóng góp cụ thể và bền bỉ về tài
chính. Tất cả, dù chia rẽ trong mọi quan điểm, đều
đồng thuận trong tinh thần hưởng thụ miễn phí. Tự
do, dân chủ, nhà nước duy pháp quyền là những thứ rất
tốn kém. Vấn đề đầu tiên của một nền báo chí độc
lập cho Việt Nam là tiền đâu. Chừng nào còn né tránh
nó, chúng ta còn giầm chân trong giới hạn cuối cùng mà
những thành tựu thiện nguyện và tài tử có thể đạt
tới. talawas
trước kia đã đi hết giới hạn đó.
Phương
án này, phương án kia. Song chúng tôi biết rằng cuối
cùng vẫn không có gì khác. Anh biết rằng tôi không thể
nhận lời. Tôi biết rằng anh không thể không tiếp tục.
Ừ, để mình tính, dám làm thì dám chịu, hi vọng tình
hình khá lên, anh Lập kết thúc vụ âm mưu xuyên biên
giới, giọng thì cười nhưng người thì không.
Tình
hình có vẻ khá lên, với sự ra đời liên tiếp trong một
thời gian ngắn của Ban Vận động thành lập Văn đoàn
Độc lập Việt Nam và trang Văn
Việt,
Hội Nhà báo Độc lập Việt Nam và trang Việt
Nam Thời báo.
Cũng liên tiếp trong một thời gian ngắn, các nhà báo và
nhà hoạt động dân chủ nổi tiếng Cù Huy Hà Vũ, Nguyễn
Tiến Trung, Vi Đức Hồi, Đỗ Thị Minh Hạnh, Điếu Cày
Nguyễn Văn Hải và một số người khác được trả tự
do trước thời hạn. Quê
Choa
dường như bình an. Anh Lập còn tuyên bố rút hẳn khỏi
tất cả các hội văn nghệ mà anh là thành viên, để tập
trung vào trang blog đã trở thành địa chỉ truy cập hàng
đầu của báo chí tự do, làm một cá nhân độc lập,
một “người lái đò nhỏ chở con thuyền sự thật”,
vẫn ôn hòa và thận trọng như xưa.
Gần
hai tháng nay, tôi để ý thấy Quê
Choa
chủ yếu đăng lại tin từ báo chí nhà nước và các
hãng tin quốc tế, thỉnh thoảng có bài từ các blogger và
Facebooker danh tiếng, song là những người không hề bị
coi là persona
non grata
đối với chính quyền. Từ khi blogger Hồng Lê Thọ bị
bắt, Quê
Choa
càng kiềm chế hơn. Song điều duy nhất có thể đoán
trước ở một chế độ chuyên chế là sự không thể
đoán trước của nó, kể cả sự sụp đổ. Và điểm
tích cực duy nhất, nếu có thể dùng từ này, trong sự
kiện anh Lập bị bắt, là nhận thức – vâng, nhận thức
miễn phí cho tất cả, chỉ rất đắt cho anh và gia đình
– rằng mọi bí quyết để an toàn tương đối trong một
nhà nước chuyên chế là tuyệt đối vô nghĩa.
Chúng
ta lại đoán già đoán non vì sao người này bị bắt,
người kia không. Chúng ta lại lần mò ranh giới an toàn
giữa một bãi mìn. Chúng ta lại đi tìm tín hiệu từ
những hộp đen. Chúng ta lại nghe ngóng thế cuộc trên
thượng tầng quyền lực. Chúng ta lại đổ tất cả lên
đầu Trung Quốc và đặt tất cả hi vọng vào Hoa Kỳ.
Chúng ta lại cảm thán, bằng cả văn vần, về một con
người đầy khí phách vừa lâm nạn. Và tất nhiên chúng
ta cầu cho anh bình an. Vâng, bình an, nghe mà phát điên,
nhưng chúng ta vẫn không thôi nói như thế. Điều duy nhất
chúng ta không làm là những hành động cụ thể, ở quy
mô đủ rộng để có một tác động thực. Hàng trăm
nghìn độc giả của anh sẽ quen rất nhanh khoảng trống
anh để lại trên không gian ảo, như hàng trăm nghìn độc
giả của Anh Ba Sàm.
Con
thuyền của anh Lập, dập dìu sóng vỗ khi nào, là một
con thuyền lẻ loi. Lật bởi sự tồi tệ của thể chế
chính trị. Chìm bởi sự đơn độc của chính nó giữa
vài ba con thuyền đơn độc khác. Đắm bởi sự bạc bẽo
của phần lớn chúng ta.
©
2014 pro&contra
No comments:
Post a Comment