Lê
Phan
Saturday,
December 06, 2014 1:23:06PM
Vốn cả đời làm báo nhưng hầu hết trong môi trường báo chí Tây Phương, tôi có cảm tưởng mình đã cho việc tôn trọng tác quyền là một chuyện đương nhiên. Từ khi đi học, sinh viên báo chí đã phải học về luật tác quyền và luật mạ lỵ, hai cái luật mà vi phạm có thể rất nguy hiểm cho tờ báo hay cơ quan truyền thông của mình. Hồi còn làm đài BBC, chúng tôi thường được nhắc nhở đừng bao giờ quên vấn đề tác quyền. Một vụ kiện tác quyền là ban đóng cửa vì thường tốn hết ngân sách của ban đó trong một năm.
Nhưng
trong thế giới truyền thông, xuất bản tiếng Việt, cả
hải ngoại lẫn trong nước, bản quyền có vẻ là chuyện
chẳng ai để ý đến cả. Bản thân tôi thỉnh thoảng
thấy bài của mình xuất hiện trên một tờ báo lạ cũng
hơi thắc mắc không hiểu tờ báo đó có bao giờ xin bản
quyền từ tờ Người Việt hay không.
Tuy
biết vậy nhưng vẫn cảm thấy đau lòng khi hôm nọ một
chị bạn gửi đến cho một lá thư của một ông thầy
cũ than thở là những cuốn sách của ông đã bị “đánh
cắp” một cách thản nhiên, không thấy hỏi han gì cả.
Bức thư có đoạn như sau, “Hơn thế, tôi biết bên nhà
lại có hai nhà xuất bản (một ở Ðà Nẵng, một ở
Saigon) 'in lậu' ba tập thơ tôi dịch xuất bản năm 1969;
họ chẳng thèm hỏi tôi một câu! Tôi đành im lặng.”
Chuyện
các nhà xuất bản trong nước in lậu sách thì có lẽ
cũng không có gì lạ. Liên Minh Sản Phẩm Trí Tuệ Quốc
Tế (International Intellectual Property Alliance), cơ quan đại
diện cho kỹ nghệ giải trí Hoa Kỳ, đã liệt Việt Nam
vào loại một trong những quốc gia vi phạm tác quyền
nhiều nhất.
Ðiều
này đặc biệt đúng trong ngành xuất bản. Theo báo Sài
Gòn Giải Phóng, “Ðầu tiên là vấn đề sách lậu
với quy mô phát triển ngày càng lớn, thậm chí ảnh
hưởng của sách lậu đã thực sự ghìm chân sự phát
triển của thị trường xuất bản. Nhiều dự án xuất
bản đã bị hủy bỏ do sách lậu lộng hành khiến nhà
làm sách chân chính mất niềm tin.”
Phản
ứng của chính quyền với vấn đề này là đi tịch thu
sách lậu.
Nhưng
vấn đề không phải chỉ với sách lậu. Ngay cả các nhà
xuất bản cũng phạm pháp vì họ đã xuất bản những ấn
phẩm được cấp giấy phép xuất bản nhưng “vi phạm
Luật Sở Hữu Trí Tuệ khi chưa được người sở hữu
bản quyền của ấn phẩm cho phép.” Ðó là loại nhà
xuất bản đã “in lậu” sách của Giáo Sư Ðỗ Khánh
Hoan. Vẫn tờ Sài Gòn Giải Phóng than thở, “Sách vi
phạm bản quyền này nguy hại không thua gì sách lậu khi
nó không phải lén lút phát hành mà có thể chính danh,
hợp pháp bày bán tại các nhà sách lớn. Ðiều này không
chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của sở hữu chủ bản
quyền, gây mất cân đối trong ngành xuất bản, mà tai
hại hơn, nó còn làm đình trệ nhiều giao dịch xuất bản
lành mạnh và đe dọa phá hỏng cả thị trường sách
Việt Nam.”
Ðiều
còn quan trọng hơn nữa là những hành động này khiến
Việt Nam vi phạm thỏa thuận đã ký khi xin gia nhập Tổ
Chức Mậu Dịch Thế Giới (WTO). Muốn gia nhập, Việt Nam
bị buộc phải tuân thủ các tiêu chuẩn về bảo vệ Chủ
Quyền Trí Tuệ (Intellectual Property-IP). Và Việt Nam đã
thông qua một đạo luật hồi năm 2006 cũng như ký vào
Công Ước Berne về tác quyền. Thành ra, theo các nhà
nghiên cứu thế giới, Việt Nam hiện nay có những luật
lệ khá đầy đủ để bảo vệ chủ quyền trí tuệ.
Cũng
xin mở ngoặc “Chủ Quyền Trí Tuệ” bao gồm: tác quyền
tức là quyền của các tác giả cho sản phẩm sáng tạo
của mình, nhãn hiệu là những biểu tượng hay hình ảnh
độc đáo, và bằng sáng chế bảo vệ quyền của một
phát minh. Các đạo luật của Việt Nam nghe đâu bao gồm
đủ mọi lãnh vực và có thể nói là không thua gì các
quốc gia tiền tiến kỹ nghệ về chi tiết và chiều sâu.
Nhưng
điều đó có nghĩa là chúng ta có thể an toàn đưa các
sản phẩm trí tuệ vào Việt Nam chăng? Theo tác gia Phong
Quan ở website onevietnam.org thì không.
Về
software, khoảng 90% tất cả các chương trình điện toán
ở Việt Nam vẫn còn là ăn cắp theo Liên Minh Business
Software Alliance, trong khi nói chung trong vùng Á Châu và Thái
Bình Dương chỉ có 55%. Muốn làm một ấn bản lậu DVD
chỉ cần ra phố là có rất nhiều tiệm sang cho bạn với
giá rẻ mạt. Tác giả bảo chỉ có ở các rạp ciné là
ông có thể mua được DVD thứ thiệt. Còn sách ư, đi
chơi ở mấy chợ sách cũ là quý vị có thể thấy hàng
trăm cuốn sách cổ điển được photocopy bán với giá
vài chục đến vài trăm ngàn đồng.
Câu
chuyện sách còn đáng nói hơn bởi Công Ước Berne cho các
tác giả bản quyền tự động ở Việt Nam, có nghĩa là
tác giả không phải đăng ký cũng được bảo vệ.
Bởi
thế nên hồi đầu năm 2009, một trong những nhà xuất
bản quan trọng của Việt Nam, Fahasa đã bị đại diện
của Disney yêu cầu phải thu hồi hết những ấn phẩm
không được cho phép của Disney đang bày bán trong các nhà
sách trên toàn quốc nếu không họ sẽ kiện từ trong
nước đến quốc tế. Và Fahasa, có lẽ sợ ông Disney
khổng lồ không phải chỉ dọa mà sẽ làm thiệt, vội
vã thu hồi hết những ấn phẩm đó về, mặc dầu trên
danh nghĩa họ có giấy phép xuất bản hợp pháp.
Tờ
Sài Gòn Giải Phóng viết, “Theo thông tin được biết,
sáu nhà xuất bản nước ngoài đang chuẩn bị có các
biện pháp pháp lý đối với trường hợp của nhà xuất
bản Ðồng Nai cũng như nhà sách Quỳnh Mai đã in sách của
họ mà không có bản quyền. Thực tế thì không phải chỉ
có mỗi nhà xuất bản Ðồng Nai hay nhà sách Quỳnh Mai vi
phạm bản quyền, mà ở các nhà xuất bản khác, con số
chỉ vài tác phẩm, còn ở hai nhà xuất bản trên, số
sách vi phạm lên đến gần 300 cuốn sách. Còn có một
nhà xuất bản trong nước, số đầu sách không có bản
quyền tương đương với tổng số sách xuất bản trong
cả năm.”
Và
Sài Gòn Giải phóng giải thích lý do tại sao: “Vấn
đề cốt lõi ở chỗ khi họ xuất bản sách vi phạm bản
quyền kiếm lời được 10 đồng chẳng hạn, nếu chẳng
may bị phát hiện cũng chỉ bị nhắc nhở, giáo dục hoặc
phạt khoảng 5 đồng rồi xuề xòa cho qua. Tính ra vi phạm
vẫn còn lời! Ðó là lý do vi phạm ngày càng tăng.”
Thành
ra cũng như tất cả những điều gọi là luật lệ ở
Việt Nam, trên giấy tờ thì nghe rất hay nhưng vấn đề
là ở chỗ thực thi.
Hiện
nay cách duy nhất để đòi tác quyền ở Việt Nam là đến
các nhà cơ quan chịu trách nhiệm về những sản phẩm
trí tuệ của mình (Bộ Khoa Học và Môi Trường cho bằng
sáng chế, Bộ Thông Tin Truyền Thông cho tác quyền, Sở
Quản lý Thị Trường nếu ai đó làm giả cái túi Louis
Vuitton, và thuyết phục họ làm một cái gì đó). Thường
thì họ thích đi tịch thâu, ồn ào và dễ khoe thành tích
hơn. Còn không thì bạn đi kiện, mà có lẽ là kiện củ
khoai.
Ở
ngoại quốc vấn đề khác hẳn. Luật pháp ở các quốc
gia Tây phương bảo vệ rất kỹ tác quyền, nhưng vấn đề
là phải vác đơn đi kiện.
Thứ
Sáu vừa qua, Tòa Small Claim Court đã nghe vụ kiện do ông
Phạm Duy Hùng, con trai của cố nhạc sĩ Phạm Duy kiện
ban tổ chức buổi trình diễn nhạc Ðêm Nhớ Về Sài Gòn
tối hôm 30 tháng 4 năm 2014 tại Phoenix Center ở San Jose vì
đã sử dụng 6 ca khúc của nhạc sĩ Phạm Duy và đòi
phải trả tác quyền 1,200 đô la.
Nhưng
nào phải ai cũng muốn đi kiện. Những tác giả như ông
thầy của tôi thì chỉ đành “im lặng.”
.
--------------------------
.
Lộn
xộn trước phiên toà và thiếu khả năng phiên dịch đã
khiến toà hoãn xử vụ án tác quyền của nhạc sĩ Phạm
Duy 05/12/2014
20:57
.
San
Jose - vụ tác quyền nhạc Phạm Duy ra tòa án Mỹ: Vụ
kiện nhỏ, nhưng hậu quả lớn! 03/12/2014
20:04
No comments:
Post a Comment