Ricardo
Hausmann, Project-Syndicate
Anh
Khôi chuyển ngữ, CTV
Phía Trước
Posted on Mar 29, 2014
CAMBRIDGE
– Khi Adam Smith 22 tuổi, ông tuyên bố rằng: “Điều kiện tiên quyết để biến một
nhà nước man rợ trở nên phong phú là hòa bình, mức thuế tương đối và một chính
quyền chấp nhận công lý: tất cả các phần còn lại đều thuộc quá trình tự nhiên”.
Hôm nay, gần 260 năm sau thì chúng ta biết rằng không có gì có thể đúng hơn lời
tuyên bố trên.
Ảnh trên chỉ gồm
những quốc gia (màu xanh) được cho là có dân chủ trong bầu cử theo nghiên cứu
của Freedom House năm 2013. Ảnh: Freedom House
Nhưng
sự biến mất của chiếc máy bay mang số hiệu MH370 thuộc hãng hàng không Malaysia
Airlines cho thấy ông Smith đã sai, nó cho thấy sự nổi bật tương tác phức tạp
giữa việc sản xuất trong thế giới hiện đại và cấu trúc nhà nước. Để đảm bảo an
toàn cho ngành du lịch hàng không, các quốc gia buộc các phi công hãng bay phải
biết điều khiển máy bay và vượt qua các bài kiểm tra nghiêm ngặt. Họ xây dựng
các sân bay và cung cấp radar cũng như hệ thống vệ tinh để có thể theo dõi máy
bay, kiểm soát không lưu và các dịch vụ an ninh chống kẻ khủng bố trên mặt đất.
Và khi có điều gì sai xảy ra thì hiển nhiên không phải là hòa bình, mức thuế
thuế tương đối và công lý được gọi đến để hỗ trợ mà là cơ quan chính phủ có
nguồn lực chuyên nghiệp và hiệu quả.
Tất
cả các nền kinh tế tiên tiến ngày nay dường như cần nhiều hơn những giả định mà
ông Smith đưa ra khi ông còn trẻ. Không phải vì chính phủ của họ không rộng lớn
và phức tạp, bao gồm hàng nghìn cơ quan quản lý hàng triệu các quy tắc và quy
định; mà họ còn là những chính phủ dân chủ – và không đơn giản vì họ tổ chức
các cuộc bầu cử định kỳ. Tại sao lại như vậy?
Vào
thời điểm ông xuất bản The Wealth of Nations ở tuổi 43, ông Smith đã trở
thành nhà khoa học phức tạp đầu tiên ở Hoa Kỳ. Ông hiểu rằng nền kinh tế là một
hệ thống phức tạp cần sự phối hợp của hàng ngàn người nhằm làm cho mọi việc trở
nên đơn giản như một bữa ăn hay một trang phục.
Nhưng
ông Smith cũng hiểu rằng nền kinh tế quá phức tạp để một người có thể tổ chức
được thì chính nó lại có khả năng tự tổ chức. Thị trường vốn sở hữu một “bàn
tay vô hình”, hoạt động thông qua giá cả thị trường để cung cấp hệ thống thông
tin có thể sử dụng nhằm tính toán các nguồn lực cho một mục đích có giá trị duy
nhất – đó là lợi nhuận.
Lợi
nhuận là hệ thống thúc đẩy các doanh nghiệp và cá nhân đáp ứng lại các thông
tin được cung cấp bởi giá cả. Và vốn thị trường là một hệ thống huy động tài
nguyên để cung cấp tiền bạc cho các công ty và các dự án dự kiến sẽ
có lợi nhuận –
đó là những người
đáp ứng đầy đủ
giá cả thị trường.
Tuy
nhiên, sản xuất hiện đại lại đòi hỏi nhiều yếu tố mà thị trường không thể cung
cấp hết được. Và như trong trường hợp của các hãng hàng không, các yếu tố có
thể bao gồm – quy tắc, tiêu chuẩn, chứng nhận, cơ sở hạ tầng, trường học và
trung tâm đào tạo, phòng thí nghiệm khoa học, các dịch vụ an ninh, và nhiều thứ
khác khác – chúng được bổ sung đến những người đầu tư trên các thị trường.
Chúng tương tác theo những cách phức tạp nhất với các hoạt động mà thị trường
được tổ chức và điều khiển.
Vì
vậy, câu hỏi được đặt ra là: Ai kiểm soát việc cung cấp các yếu tố đó? Thủ
tướng chăng? Hay cơ quan lập pháp? Thẩm phán nào đã đọc hàng triệu trang giấy
pháp luật hoặc xem xét làm thế nào họ bổ sung các điều luật này hoặc bác bỏ các
điều luật kia, hay ít nhiều áp dụng chúng vào các hoạt động khác nhau vốn bao
gồm vô số nền kinh tế? Thậm chí là tổng giám đốc điều hành cũng không thể hoàn
toàn nhận thức hết được công việc mà hàng ngàn cơ quan chính phủ đang thực thi
và làm thế nào chúng ảnh hưởng đến từng phần khác nhau trong xã hội.
Đây
là những thông tin phong phú và tương tự như cách thức phối hợp mà thị trường
hướng tới, chúng không thể bị điều hành bởi cơ quan trung ương. Điều cần thiết
là một cái gì đó giống như bàn tay vô hình trong thị trường: cơ chế tự tổ chức.
Các cuộc bầu cử định kỳ rõ ràng là chưa đủ bởi vì việc này chỉ thường xảy ra
trong khoảng thời gian hai hoặc bốn năm một lần và cung cấp rất ít thông tin
cho các cử tri.
Thay
vào đó, hệ thống chính trị thành công cần tạo ra “bàn tay vô hình” – một hệ
thống phân cấp quyền lực nhằm xác định vấn đề, đề xuất giải pháp và theo dõi
hiệu quả công việc, chẳng hạn các quyết định có được đưa ra với đầy đủ thông
tin hay không.
Để
lấy một ví dụ, chính phủ liên bang Hoa Kỳ chỉ chiếm 537 trong khoảng 500.000
chức vụ bầu cử của nước này. Rõ ràng, bên ngoài chính phủ liên bang còn có
nhiều điều khác diễn ra.
Quốc
hội Hoa Kỳ có 100 thượng nghị sĩ với 40 trợ lý cho mỗi người và 435 đại diện
dân biểu với 25 trợ lý cho mỗi người. Họ được tổ chức thành 42 ủy ban và 182
tiểu ban (trong mỗi ủy ban), nghĩa là có khoảng 224 cuộc đàm thoại diễn ra
trong cùng một lúc. Nhưng nhóm 15.000 người này không phải là nhóm duy nhất.
Ngoài ra còn có khoảng 22.000 chuyên gia vận động hành lang có nhiệm vụ thảo
luận với các nhà lập pháp về nhiều đề tài để soạn thảo các dự luật.
Điều
này cùng với tự do báo chí là một phần trong cấu trúc giảm sát hàng triệu trang
giấy pháp luật và theo dõi những gì cơ quan chính phủ làm và không làm. Chúng
tạo ra các thông tin và thúc đẩy cách để đáp ứng với chúng. Việc này cũng ảnh
hưởng đến việc phân bổ các nguồn lực ngân sách. Đây là một hệ thống mở trong đó
ai cũng có thể tạo ra tin tức hoặc tìm chuyên gia giúp vận động hành lang về
các vấn đề mà mình quan tâm.
Nếu
không có một cơ chế như vậy thì hệ thống chính trị không thể cung cấp nổi môi
trường mà nền kinh tế hiện đại đang cần đến. Đó là lý do tại sao tất cả các
nước giàu lại là những nước có nền dân chủ, và đó cũng là lý do tại sao một số
nước như nước của tôi (Venezuela) đang trở nên nghèo nàn hơn. Mặc dù một số
nước này cũng tổ chức bầu cử nhưng họ có xu hướng vấp ngã ở ngay những vòng
phối hợp đơn giản nhất trong quá trình thực hiện. Và trong nhiều trường hợp cử
tri xếp hàng bỏ phiếu chưa hẳn đã đảm bảo họ được bỏ phiếu cho nhân vật mình
mong muốn.
___________
Ricardo
Hausmann là cựu bộ trưởng kế hoạch của Venezuela và cựu trưởng nhóm kinh tế gia
thuộc Ngân hàng Phát triển Liên Mỹ. Ông hiện là giáo sư kinh tế tại Đại học
Harvard, nơi ông giữ chức Giám đốc Trung tâm Phát triển Quốc tế.
©
2014 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC – www.phiatruoc.info
No comments:
Post a Comment