ĐỌC TRƯỜNG SA HÀNH của TÔ THÙY YÊN (Nguyễn Thị Thảo An)

Đọc Trường Sa Hành của Tô Thùy Yên 

Nguyễn Thị Thảo An   (Văn Việt ) 

15 Tháng Tư 2014 09:40

http://vanviet.info/phe-binh-gioi-thieu/doc-truong-sa-hanh-cua-to-thuy-yen/

Mấy năm gần đây khi tình hình Biển Đông trở nên căng thẳng, nhiều người trong nước đã tìm đọc bài thơ Trường Sa Hành của nhà thơ Tô Thùy Yên. Nhiều bạn đọc tỏ ý tiếc, Trường Sa Hành là một bài thơ hay nhưng thiếu tính chiến đấu.

Người trong nước ít nhiều chịu ảnh hưởng của nền văn học Chủ nghĩa Xã hội, thường quen với quan điểm văn nghệ phục vụ cho chính trị, văn nghệ là vũ khí… nên lấy làm ngạc nhiên về tác phẩm lẫn tác giả.

Nói về bài Trường Sa Hành của Tô Thùy Yên, ngoài giá trị văn chương, bài thơ còn có một giá trị lịch sử đặc biệt. Bài thơ được sáng tác trong một chuyến du hành thăm đảo trong bối cảnh Hoàng Sa vừa bị Trung Cộng đánh chiếm (3/1974). TTY là một nhà thơ đầu tiên đặt chân đến Trường Sa, viết một bài thơ đầu tiên cho Trường Sa. Bài thơ có một ý nghĩa chính trị về chủ quyền lãnh thổ mà người Việt nào tha thiết với vận mệnh đất nước không thể không biết tới.

Nội dung bài Trường Sa Hành diễn tả tâm trạng những người lính trấn thủ trên đảo. Ở thời điểm đó, Trung Cộng có thể tiến chiếm Trường Sa bất cứ lúc nào. Có thể họ sẽ là những người nối gót Ngụy Văn Thà mới vừa tử thủ ở Hoàng Sa, hay theo dấu những người lính vô danh trong lịch sử.

Trước khi nói đến những người lính thời nay, xin nhắc sơ hình ảnh người lính thời xưa còn sót lại.

Lịch sử Việt Nam là lịch sử của chiến tranh. Thế mà trong lịch sử, qua bao nhiêu chiến thắng lẫy lừng chống ngoại xâm, hình ảnh người lính oanh liệt ngày xưa biến đi đâu mất. Trong văn học sử chỉ ghi lại hình ảnh người lính tầm thường, nghèo nàn đến tội nghiệp.

“Ngang lưng thì thắt đai vàng
Đầu đội nón dấu vai mang súng dài
Một tay thì cắp hỏa mai
Một tay cắp giáo quan sai xuống thuyền
Thùng thùng trống đánh ngũ liên
Bước chân xuống thuyền nước mắt như mưa.”

Nước mắt như mưa thì làm sao đánh giặc?

Mà không cứ gì đi ra trận mới khóc. Người lính đóng quân ở nơi cheo leo cũng than thở đến xót ruột.

“Ba năm trấn thủ lưu đồn
  Ngày thời canh điếm, tối dồn việc quan
 Chém tre đẵn gỗ trên ngàn
 Hữu thân hữu khổ phàn nàn cùng ai
 Miệng ăn măng trúc măng mai
 Những dang cùng nức biết ai bạn cùng
 Nước giếng trong con cá nó vẫy vùng”

Tại sao tác giả lại lấy hình ảnh “con cá nó vẫy vùng” trong giếng nước trong để kết thúc bài? Hình ảnh con cá này đã ám ảnh tôi suốt từ thời đi học. “Con cá nó vẫy vùng” mà không phải là “con cá vẫy vùng”.

Câu thơ là một câu than. Nước giếng trong veo, không có mồi làm sao con cá sống? Ở chốn thâm sơn, cơm gạo đâu ra để người lính sống?

Cái cảnh người lính phải xoay sở để tự nuôi thân chính là cái cảnh “con cá vẫy vùng” trong giếng nước.
Nhưng “Con cá vẫy vùng” chỉ là hình ảnh. Thêm vào chữ “nó” thành “con cá nó vẫy vùng” Hình ảnh “con cá” trong thơ bỗng nhiên sống động hẳn. Cái khéo ở cách dùng chữ. Cái hay của bài thơ cũng ở câu này.

Trấn thủ đất liền đã khổ như vậy, ở đảo còn khắc nghiệt hơn.

Trường Sa xa mút mù khơi. “Bốn trăm hải lý nhớ không tới”. Cái đảo mơ hồ như một mảng đất liền bị trôi dạt ngoài khơi.

“Trường Sa! Trường Sa! Đảo chuếnh choáng!
Thăm thẳm sầu vây trắng bốn bề.
Lính thú mươi người lạ sóng nước,
Đêm nằm còn tưởng đảo trôi đi.

Đảo còn say sóng thì huống chi người!

Làm sao giữ đảo khi đầu óc mơ hồ, chân đi chưa vững? Những người lính trên đất liền bị điều ra đảo ví như con cá đột nhiên bị quẳng lên bờ. Ở đây, người lính nhận ra họ phải bảo vệ một mảnh đất mà con người không sống được. Ngàn năm ở đây chỉ có sóng thiên cổ, gió miên man, gió khốc liệt, đảo không nước, mưa họa hoằn, nắng lóa như kim giũa, cây bật gốc,... Cái đảo từ thuở khai thiên lập địa hầu như chưa có dấu chân người.

“Đảo hoang, vắng cả hồn ma quỷ
 Thảo mộc thời nguyên thủy lạ tên
 Mỗi ngày mỗi đắp xanh rờn lạnh
 Lên xác thân người mãi đứng yên.”
…
“Mùa gió xoay chiều, gió khốc liệt,
  Bãi Đông lở mất, bãi Tây bồi
  Đám cây bật gốc chờ tan xác,
  Có hối ra đời chẳng chọn nơi?”
…
 “Mặt trời chiều rã rưng rưng biển.
   Vầng khói chim đen thảng thốt quần
   Kinh động đất trời như cháy đảo
  Ta nghe chừng phỏng khắp châu thân.

  Ta ngồi bên đống lửa man rợ,
  Hong tóc râu, chờ chín miếng mồi,
 Nghe cây dừa ngất, gió trùng điệp
 Suốt kiếp đau dài nỗi tả tơi…”

Con người đột nhiên bị quẳng vào cuộc sống của người tiền sử. Môi trường khắc nghiệt, làm sao bám được cuộc sống để tồn tại? Làm sao chống chọi với trời đất, với thiên nhiên?

“Đám cây bật gốc chờ tan xác,
 Có hối ra đời chẳng chọn nơi.”

Ai đã bày ra chiến tranh? Ai tạo ra thời thế để đày con người ra đến chốn này?

Thương thân, trách phận rồi tự giận lấy mình, tự đày đọa, tự trừng phạt.

“Bốn trăm hải lý nhớ không tới.
 Ta khóc cười như tự bạo hành,
 Dập giận, vác khòm lưng nhẫn nhục,
 Đường thân thế lỡ, cố đi nhanh.”

Chống chọi với trời đất đã khó, chống chọi với chính mình càng khó hơn.

“Mùa Đông Bắc, gió miên man thổi,
  Khiến cả lòng ta cũng rách tưa.”
…
“Trong làn nước vịnh xanh lơ mộng,
 Những cụm rong óng ả bập bềnh
 Như những tầng buồn lay động mãi
 Dưới hồn ta tịch mịch long lanh.”

Giữa cảnh trời nước mênh mông, sự hoảng hốt tột cùng khi bị cắt đứt liên lạc với đồng đội, với cả thế giới loài người.

 “Đất liền, ta gọi, nghe ta không?
 Đập hoảng Vô Biên, tín hiệu trùng.
 Mở, mở giùm ta khoảng cách đặc.
 Con chim động giấc gào cô đơn.”

Trường Sa như đã trở thành một thế giới khác, con người bị nhốt trong cái thinh lặng tuyệt nhiên ngoài trái đất. Thao thức trước chiến tranh, chiêm nghiệm về lẽ sống còn của đời người, sự hữu hạn, nỗi cô đơn của nhân loại.

“Ta hỏi han, hề, Hiu Quạnh lớn.
 Mà Hiu Quạnh lớn vẫn làm ngơ”

Đứng trước vũ trụ bao la, con người dễ nhận ra thân phận mỏng manh nhỏ nhoi của kiếp người. Vậy mà vẫn phải đem cái “hữu hạn nhỏ nhoi” để giữ lấy cái bất biến trong trời đất.

“Sóng thiên cổ khóc biển tang chế.
Hữu hạn nào không tủi nhỏ nhoi?
Tiếc ta chẳng được bao nhiêu lệ.
Nên tưởng trùng dương khóc trắng trời.”

Người lính Trường Sa cũng khóc như người lính thú? Cũng than thở xót xa như anh lính trấn thủ lưu đồn ngày xưa? Và rồi cũng chấp nhận số phận để vượt qua số phận. 

Bài thơ diễn ta tâm trạng những người lính trấn đảo nhưng cuối cùng trở về nỗi thao thức thân phận của con người. Có lẽ con người là sinh vật duy nhất biết nhận thức được kiếp sống của chính mình.

Cho tới nay, Trường Sa Hành là bài thơ về biển đảo hay nhất của Việt Nam. Nó ví như một viên minh châu đang chiếu lóng lánh giữa lòng dân tộc. Không cớ gì người Việt đọc Trường Sa Hành mà lại không giữ được Trường Sa.

Khai bút đầu năm
Mồng Một Tháng Giêng.
Feb.10/2013
ntta  

Theo VOA

………………………..

Bài thơ “Trường Sa hành” Tô Thùy Yên viết tháng 3/1974, trong một chuyến hành quân công vụ của ông ra vùng đảo Trường Sa, hai tháng sau thời điểm Trung Quốc đã cho quân đánh chiếm quần đảo Hoàng Sa (19/1/1974).
Chính quyền Việt Nam Cộng Hòa khi đó đã điều quân đội ra đánh trả. Máu binh lính Việt Nam đã đổ xuống trên vùng biển đảo của Tổ quốc để quyết giữ trọn vẹn giang sơn bờ cõi Việt Nam.

---------------------

TRƯỜNG SA HÀNH

Vài ý lan man không đầu không đuôi …..

9-4-2012

https://daohieu.wordpress.com/category/to-thuy-yen-truong-sa-hanh/

Trường Sa Hành là một tác phẩm lớn viết về thân phận nhỏ nhoi của con người trước Thiên nhiên (hữu hạn nào không tủi nhỏ nhoi). Từ phận người nghĩ tới phận mình (dập giận vác khòm lưng nhẫn nhục, đường thân thế lỡ, cố đi nhanh. Tô Thùy Yên như một đời thơ hay trách phận mình:cát bụi đã đành thân tấm mẳn,thì danh với phận kể mà chi,cảm thương con cá thia lia bại,có sot huy hoàng cũng xếp vi-Vườn Hạ). Bài thơ nói tới người lính trấn giữ trên đảo hoang, người lính thú, với lòng thương cảm kín đáo, những người lính tác giả gọi là “chú em” , đặc giọng miền Nam hào sảng, thân tình.

Có lần tôi hỏi anh sao nói sầu vây trắng bốn bề, anh bảo trên trực thăng nhìn xuống thấy sóng trắng xóa vây quanh đảo như một vành khăn tang. Có tới bốn khổ thơ tả gió trên đảo, tôi hỏi thêm anh về gió ở đó, anh nói gió đến lá dừa cũng bị xé rách tưa.

Tô Thùy Yên là người của chữ nghĩa, tài dụng ngữ có một. Cô đọng, hàm súc, tối ưu, gợi tả tới tận cùng. Đăc biệt nhất là những tính từ tối ưu bổ ngữ cho động từ, làm định ngữ cho danh từ (đảo chuyến choáng, thăm thẳm sầu, miên man thổi, sóng thiên cổ, biển tang chế, thảng thốt quầng, đống lửa man rợ, gió trùng điệp, nỗi tả tơi, mảng đời tê điếng, đỏ thảm thê…). Toàn bài không một từ thừa, không môt câu loãng.

Khổ thơ đầu tả dải đất nhỏ bé bập bềnh giữa biển khơi tưởng không cách nào hay hơn được. Nếu nói ”gió mùa đông bắc miên man thổi” thì đó chỉ là câu văn xuôi dở, đem mùa đông bắc lên đầu thì đó là một câu thơ hay! Phải chăng cuộc chiến tương tàn khốc liệt, đau thương quá, tác giả chỉ toàn thấy thiên nhiên qua màng nước mắt (sóng thiên cổ khóc,biển tang chế,trùng dương khóc trắng trời).

Tác giả bảo ”…mái đầu ta chớ cúi sâu ” nhưng đọc bài thơ, ta có cảm tưởng tác giả mãi cúi mình xuống nỗi đau của dân tộc,của tuổi thanh xuân của chính ông và đồng đội (ngày, ngày trắng chói chang như giũa ,ánh sáng vang lừng điệu múa điên, mái tóc sầu nung từng sợi đỏ, kêu dòn nhu tiếng nứt hoa niên.) . Ôi, tiếng nứt hoa niên, độc đáo quá. (trong một bài khác, ông nói: ta chắt cho nhau giọt rượu sót, tưởng đời sót chút thiếu niên đây)

Hầu như bài thơ nào của Tô Thùy Yên cũng là tác phẩm văn học đồ sộ và hoàn chỉnh.Tôi chủ quan cho rằng Trương Sa Hành lớn nhất, hoàn chỉnh nhất. Một ý này nữa : Hình như toàn bài là một tiên cảm của tác giả về sự sụp đổ,tan nát của đất nước,sự trôi giạt điêu linh phần không ít của dân tộc (đọc lại các khổ thơ này xem::5,6,8,910,,11,12,14,15).”bãi Đông lở mất, bãi Tây bồi” , nghe như sấm truyền,” …mây đỏ thảm thê”, nghe sợ quá. Lại nữa ”đám cây bật gốc chờ tan xác, có hối ra đời chẳng chọn nơi” ……

Nguyễn Khiêm  Saigon-cuối tháng 4-2009

Tô Thùy Yên

Toujours il y eut cette clameur,

Toujours il y eut cette fureur…

(Saint John Perse)

Trường Sa! Trường Sa! Đảo chuếnh choáng!

Thăm thẳm sầu vây trắng bốn bề

Lính thú mươi người lạ sóng nước

Đêm nằm còn tưởng đảo trôi đi

Mùa Đông Bắc, gió miên man thổi

Khiến cả lòng ta cũng rách tưa

Ta hỏi han, hề, Hiu Quạnh Lớn

Mà Hiu Quạnh Lớn vẫn làm ngơ

Đảo hoang, vắng cả hồn ma quỉ

Thảo mộc thời nguyên thủy lạ tên

Mỗi ngày mỗi đắp xanh rờn lạnh

Lên xác thân người mãi đứng yên

Bốn trăm hải lý nhớ không tới

Ta khóc cười như tự bạo hành

Dập giận, vác khòm lưng nhẫn nhục

Đường thân thế lỡ, cố đi nhanh

Sóng thiên cổ khóc, biển tang chế

Hữu hạn nào không tủi nhỏ nhoi?

Tiếc ta chẳng được bao nhiêu lệ

Nên tưởng trùng dương khóc trắng trời

Mùa gió xoay chiều, gió khốc liệt

Bãi Đông lở mất, bãi Tây bồi

Đám cây bật gốc chờ tan xác

Có hối ra đời chẳng chọn nơi?

Trong làn nước vịnh xanh lơ mộng

Những cụm rong óng ả bập bềnh

Như những tầng buồn lay động mãi

Dưới hồn ta tịch mịch long lanh

Mặt trời chiều rã rưng rưng biển

Vầng khói chim đen thảng thốt quần

Kinh động đất trời như cháy đảo…

Ta nghe chừng phỏng khắp châu thân

Ta ngồi bên đống lửa man rợ

Hong tóc râu, chờ chín miếng mồi

Nghe cây dừa ngất gió trùng điệp

Suốt kiếp đau dài nỗi tả tơi

Chú em hãy hát, hát thật lớn

Những điệu vui, bất kể điệu nào

Cho ấm bữa cơm chiều viễn xứ

Cho mái đầu ta chớ cúi sâu

Ai hét trong lòng ta mỗi lúc

Như người bị bức tử canh khuya

Xé toang từng mảng đời tê điếng

Mà gửi cùng mây, đỏ thảm thê

Ta nói với từng tinh tú một

Hằng đêm, tất cả chuyện trong lòng

Bãi lân tinh thức âm u sáng

Ta thấy đầu ta cũng sáng trưng

Đất liền, ta gọi, nghe ta không?

Đập hoảng Vô Biên, tín hiệu trùng

Mở, mở giùm ta khoảng cách đặc

Con chim động giấc gào cô đơn

Ngày. Ngày trắng chói chang như giũa

Ánh sáng vang lừng điệu múa điên

Mái tóc sầu nung từng sợi đỏ

Kêu dòn như tiếng nứt hoa niên

Ôi lũ cây gầy ven bãi sụp

Rễ bung còn gượng cuộc tồn sinh

Gắng tươi cho đến ngày trôi ngã

Hay đến ngày bờ tái tạo xanh

San hô mọc tủa thêm cành nhánh

Những nỗi niềm kia cũng mãn khai

Thời gian kết đá mốc u tịch

Ta lấy làm bia tưởng niệm Người

3-1974